Nie jesteś zbyt młoda, by zachorować na raka piersi.

Magdalena Żogała
Magdalena Żogała 26 wrz, 9 minut czytania

Czy można przechytrzyć nowotwór?

Nowotwór piersi jest największym onkologicznym problemem w krajach rozwiniętych oraz rozwijających się. Określenie „rak piersi” oznacza w praktyce schorzenie o różnym przebiegu, rokowaniu i odpowiedzi na leczenie. Narażone na zachorowanie są kobiety w każdym wieku. Świadomość o potencjalnym zagrożeniu, a dzięki temu wczesne wykrycie choroby, daje ogromne szanse na całkowite wyleczenie. Fundamentalne znaczenie ma profilaktyka – sumienna, systematyczna.

 

Statystycznie rzecz ujmując

Rak piersi powstaje z komórek gruczołu piersiowego, rozwijając się miejscowo w piersi oraz dając przerzuty do węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych (np. płuca, wątroba, kości, mózg) [5]. Jest zdecydowanie najczęściej występującym nowotworem złośliwym wśród kobiet i tym samym stanowi około 23% wszystkich zachorowań w Polsce, a także przyczynia się do około 14% zgonów [3]. Przekładając to na liczby, co roku na chorobę tę zachoruje ok. 19 tysięcy kobiet, codziennie diagnozę usłyszy ponad 50 kobiet, a 15 chorych kobiet każdego dnia umiera. W Stanach Zjednoczonych w 2014 roku około 11,1% kobiet chorujących na raka piersi miało poniżej 45 lat. W 2013 roku w Polsce ta grupa stanowiła 10,3% zachorowań na raka piersi [11]. Liczba zachorowań w Europie rośnie, jednak maleje liczba zgonów, natomiast w Polsce śmiertelność rośnie przy relatywnie niższym stosunku zachorowalności.

Według opublikowanego w 2019 r. raportu Narodowego Instytutu Zdrowia-PZH w Warszawie, w 2017 r. liczba osób żyjących z chorobą nowotworową w Polsce wyniosła ponad 999 tysięcy, a do trzech najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet należały nowotwory: piersi, jelita grubego i płuca [2]. W latach 2010-2016 współczynnik zgonów z powodu nowotworu piersi zwiększył się naszym kraju aż o 7,2%.

 

Im większa świadomość tym lepiej. Różowy październik

Już od wielu lat, październik jest znany na całym świecie jako miesiąc świadomości w kwestii raka piersi (ang. Breast Cancer Awareness Month). W tym szczególnym czasie podejmowane są tematy związane z profilaktyką, diagnostyką a także nowoczesnym leczeniem nowotworów piersi.

Wzrost zagrożenia nowotworami piersi związany jest głównie z czynnikami cywilizacyjnymi. Dużą rolę wśród tych czynników odgrywa wydłużanie się przeciętnego trwania życia oraz zmiany modelu prokreacyjnego związane z płodnością i dzietnością kobiet, otyłość, brak aktywności fizycznej, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej [1]. Kolejny czynnik zwiększający ryzyko zachorowania na raka piersi to wczesny wiek pierwszej i późny wiek ostatniej miesiączki [5]. Są to bowiem czynniki wydłużające narażenie powstającej tkanki gruczołowej piersi na hormony żeńskie, takie jak estrogeny i progesteron. Im dłuższy czas narażenia na ich działanie, tym większe ryzyko zachorowania. Kolejnym czynnikiem, który zwiększa ryzyko zachorowania na ten rodzaj nowotworu jest wiek pierwszej donoszonej ciąży. Powiązane jest to z tym, że urodzenie pierwszego dziecka ma wpływ na ostateczne kształtowanie się nabłonka gruczołu mlekowego. Kobieta, która nie urodziła nigdy dziecka bądź która urodziła je po 30. roku życia, ma dwukrotnie większe ryzyko zachorowania.

Predyspozycje genetyczne to kolejny jakże istotny czynnik obarczający kobietę wyższym ryzykiem zachorowania na nowotwór piersi. Około 5-10% nowotworów piersi ma charakter dziedziczny [5][1]. Jeżeli u Twojej mamy wystąpił rak piersi bądź jajnika przed 50 rokiem życia, to może mieć to podłoże genetyczne. Najczęściej w takiej sytuacji dochodzi do wykrycia w testach genetycznych mutacji genów supresorowych ( patrz przypis 1) zaangażowanych w naprawę DNA, takich jak BRCA1 lub BRCA2. Testy na obecność mutacji w tych genach mogą pomóc w ukierunkowaniu zdrowych kobiet wysokiego ryzyka na profilaktykę i/lub ścisłą obserwację [6]. Mutacje te powodują zespół wysokiej skłonności do dziedzicznego raka piersi, ale są też związane np. z wyższym ryzykiem zachorowania na nowotwory trzustki. U kobiet z mutacją w genie BRCA1 ryzyko wystąpienia raka piersi wzrasta aż do 80%. Mutacja w genie BRCA2 natomiast zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi do 56% [2]. Pacjentki należące do grupy ryzyka, mając skierowanie od genetyka, mają możliwość wykonania badania genów BRCA1/2 w ramach refundacji NFZ.

Warto jednak pamiętać, że geny BRCA1 i BRCA2 to jedynie wierzchołek góry lodowej, bo bardziej zaawansowane panele genetyczne analizują już kilkaset genów związanych z wyższym ryzykiem nowotworzenia. Zatem negatywny wynik testów analizujących jedynie te dwa geny, mimo, iż są bardzo ważne, nie oznacza, że nie mamy wyższego ryzyka rozwoju raka piersi.

 

Rozszyfruj informacje, które chcą Ci przekazać Twoje piersi. Działania profilaktyczne. 

Co powinno skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej? Wśród symptomów, które mogą zwiastować nadchodzące kłopoty, wyróżnić można [2]:

    • zmiany w kolorze / strukturze skóry piersi,
    • zmiany wielkości / kształtu jednej z piersi,
    • krwawienie lub wyciek wydzieliny z brodawek,
    • zmiany w wyglądzie brodawek, takie, jak np. zaczerwienienia, strupki, wciągnięcia, łuszczenie naskórka,
    • dołki, zaciągnięcia albo owrzodzenia brodawki bądź skóry na piersi, zmiany kształtu lub zarysu brodawki,
    • wszelkie wyczuwalne zgrubienia lub guzki w piersi lub pod pachą,
    • bardziej niż dotychczas widoczne przez skórę naczynia żylne na piersi,
    • obrzęk ramienia.

Nawet wtedy, gdy wyniki samobadania nie wzbudzają obaw – należy raz w roku zgłosić się na badanie do lekarza (ginekologa, chirurga lub onkologa)!

Profilaktyka nowotworów piersi, podobnie jak w przypadku innych chorób, opiera się na zdrowym stylu życia, na utrzymaniu prawidłowej masy ciała, ograniczeniu spożycia alkoholu, unikaniu tytoniu, jak również ograniczeniu stosowania hormonalnej terapii zastępczej. Ponadto, fundamentalną rolę odgrywa regularne badanie piersi w celu wykrycia choroby na wczesnym jej etapie. Niektóre zmiany w piersi są możliwe do wykrycia już podczas samobadania piersi (badanie palpacyjne). Nie sprawdza się to jednak zawsze, co zależy od typu zmiany, wielkości, umiejscowienia, budowy piersi. Tu z pomocą przychodzą narzędzia takie jak mammografia, badanie USG, rezonans magnetyczny.

W wielu krajach wdrożono programy, których celem jest ograniczenie społecznych oraz ekonomicznych skutków nowotworu piersi. Skutecznym narzędziem ograniczenia zgonów z powodu tego schorzenia okazały się populacyjne programy przesiewowe (ang. screening), które w niektórych krajach doprowadziły w grupach docelowych do spadku współczynników umieralności o 20–30%. W Polsce, dopiero w drugiej połowie 2006 roku populacyjne badania przesiewowe w kierunku raka piersi i raka szyjki macicy stały się dostępne dla kobiet (około dwie dekady później niż w Finlandii czy Wielkiej Brytanii) [2][1].

 

Kiedy jakie badania?

Problemem pozostaje jednak stosunkowo niski udział kobiet w badaniach przesiewowych, mimo że wpływają one istotnie na zmniejszenie umieralności z powodu raka piersi w grupie zdrowych kobiet w przedziale wiekowym 50-69 lat [2]. Badania przesiewowe polegają na poszukiwaniach choroby u kobiet bez objawów chorobowych. Celem jest wykrycie schorzenia na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Mammografia daje czasami jednak fałszywie negatywny wynik, ponieważ nie wykrywa wszystkich zmian nowotworowych, a tak dobre wiadomości nierzadko usypiają czujność. Kobieta mimo regularnego zgłaszania się na badania przesiewowe sama również nadal powinna bacznie obserwować swoje piersi. Na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia można znaleźć informacje na temat badań przesiewowych. Często w wielu miastach Polski przeprowadzane są badania w mammobusie (https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/mammobusy/). Na podanej stronie internetowej można sprawdzić daty oraz miejsca badań według województw. Z całą pewnością pracownicy infolinii NFZ również okażą się pomocni w odpowiedziach na pytania związane z możliwością wykonania badań w kierunku nowotworu piersi.

Bezpłatną mammografię RTG w ramach profilaktycznego programu przesiewowego, kobieta w przedziale 50-69 lat (w tym przedziale wiekowym choroba występuje najczęściej) może wykonać raz na dwa lata. Mammografia jest metodą o udowodnionym wpływie na zmniejszenie umieralności z powodu raka piersi. Co 2 lata powinny się zgłaszać na badanie kobiety w podanym przedziale wiekowym bez wywiadu rodzinnego w kierunku nowotworu piersi. W przypadku kobiet, u których rak piersi wystąpił w rodzinie, zaleca się wykonywanie rezonansu magnetycznego piersi co rok, naprzemiennie (co 6 miesięcy) z mammografią, począwszy od 10 lat przed najwcześniejszym zachorowaniem na raka piersi w rodzinie. U wszystkich kobiet po 20 roku życia zaleca się samobadanie piersi co miesiąc. Na USG piersi należy zgłaszać się regularnie raz w roku. Wahania poziomu hormonów sprawiają, że przed miesiączką oraz w jej trakcie, piersi większości kobiet mogą być opuchnięte i nadwrażliwe. Zmienia się także nieco konsystencja ich tkanki. Z tego powodu kontrolę piersi (zarówno samobadanie piersi, jak i USG czy mammografię) powinno wykonywać się tydzień po okresie.

 

Edukacja – bo wiedza ratuje życie

Nadal jednak świadomość odnośnie tego schorzenia i profilaktyki nie jest na wystarczającym poziomie, a zgłaszalność kobiet na regularne badania jest dramatycznie niska. Dlatego też zalecana jest wczesna edukacja – w szkołach podstawowych lub średnich – na temat konieczności profilaktyki i znajomości objawów nowotworu piersi. Zbyt mało kobiet mimo to odwiedza regularnie ginekologa, wykonuje badania przesiewowe. Kobiety zapominają też o samobadaniu piersi.

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że młode kobiety także chorują na nowotwór piersi, mimo iż mogłoby się wydawać, że skoro mammografia i programy z nią związane są zalecane dla kobiet 50+ to problem innej grupy wiekowej nie dotyczy – nic bardziej mylnego. Mammografia piersi ma najwyższą czułość u kobiet z budową piersi tłuszczową i tłuszczowo-gruczołową. Z tego powodu jej czułość o młodych kobiet jest mniejsza.

U kobiet młodych stosuje się USG piersi. Przed menopauzą bowiem piersi kobiety mają inną budowę, ponieważ przeważa w ich budowie gęsta tkanka gruczołowa. Mammografia przedstawia ją jako białą, podczas gdy tkanka tłuszczowa jest ciemna. Zmiany natomiast mają zabarwienie jasne, dlatego też są trudne do wykrycia tą metodą u młodszych kobiet. Prostsze jest odnalezienie podejrzanych zmian u kobiet po menopauzie, gdyż z wiekiem struktura piersi ulega zmianie. Tkanka gruczołowa zostaje wyparta przez tkankę tłuszczową, staje się ona luźniejsza wraz z wiekiem, ale także z liczbą urodzonych dzieci i nadwagą [4].

 

Ciąża oraz laktacja nie są przeciwskazaniem do kontrolnych badań USG piersi. Nie zwlekaj!

Wiele mitów krąży w temacie badania USG piersi wykonywanego u kobiety karmiącej piersią lub kobiety w ciąży. Zazwyczaj można usłyszeć czy też przeczytać „nie ma sensu robić USG, bo badanie nie wychodzi, proszę zgłosić się najwcześniej pół roku po zakończeniu karmienia”. A co w przypadku, jeśli kobieta rodzi dziecko, planuje karmić je 2 lata a przy tym planuje kolejne dwoje dzieci i każde z nich zamierza karmić wiele miesięcy? Niestety zdarza się, że lekarz rodzinny lub ginekolog również zaleca wstrzymać się z badaniem, natomiast żaden z tych lekarzy nie specjalizuje się w diagnostyce piersi. Odpowiedzialny za to jest radiolog. To on potrafi wykonać badanie takich „pracujących” piersi. Zatem – Czy wykonywać badanie USG piersi podczas ciąży czy laktacji? Można – a wręcz trzeba!

 

Kobiet będących w ciąży, jak i tych karmiących piersią, rak piersi wcale nie omija. Wręcz przeciwnie. Pacjentki z rakiem piersi związanym z ciążą mają zwykle bardziej zaawansowane nowotwory w momencie rozpoznania i gorsze rokowanie z powodu opóźnionej diagnozy i większej agresywności nowotworu. Rak piersi u ciężarnych ( ang. PABC, pregnancy-associated breast cancer ) definiowany jest jako rak piersi rozpoznany w ciąży lub w ciągu roku po porodzie. PABC występuje w jednej na 3000 – 10 000 ciąż i stanowi do 3% wszystkich nowotworów złośliwych piersi [11]. Jest niebezpieczny bowiem rozpoznaje się go w bardziej zaawansowanym stadium niż w populacji kobiet niebędących w ciąży. Jest to efektem tego, iż zmiana w piersi traktowana jest często jako fizjologiczna odpowiedź tkanki gruczołowej na zmiany hormonalne powiązane z ciążą. Oprócz tego, do wielu kobiet jak również lekarzy, nie dociera fakt, że rak piersi może wystąpić u młodej kobiety, kobiety w ciąży czy kobiety karmiącej piersią. Diagnostyka u tych kobiet jest opóźniona w skrajnych przypadkach nawet o 7 miesięcy od momentu pojawienia się pierwszych objawów. Wpływa to na wzrost liczby chorych mających przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych o ponad 5% [11][12]. Pacjentki z mutacją BRCA muszą w ciąży być poddane ścisłej kontroli. U kobiet karmiących piersią, omawiany nowotwór został opisany jako zjawisko nazywane milk rejection sign, które polega na niechęci dziecka do ssania chorej piersi matki. Czułość mammografii u kobiet w ciąży i karmiących jest zmniejszona z powodu zwiększonej gęstości piersi, więc najwłaściwszą metodą oceny piersi w tej sytuacji jest ultrasonografia [7]. Pomiar jest czuły i precyzyjny.

Ciąża i laktacja wiążą się z wyjątkowymi stanami fizjologicznymi, które wywołują znaczące zmiany w gruczołach piersiowych w odpowiedzi na zmieniającą się rolę hormonów. Nowotwory lub inne zmiany dotyczące piersi u kobiet w ciąży lub karmiących piersią są zazwyczaj takie same, jak te obserwowane u kobiet niebędących w ciąży. Niektóre jednak zmiany piersi są specyficzne jedynie dla okresu ciąży i laktacji. Zdarza się, że zmiana w piersi zdiagnozowana w czasie ciąży i laktacji istniała wcześniej, jednak zaczyna manifestować się dopiero w tym czasie. Rozpoznanie raka piersi w czasie ciąży i laktacji jest trudne, to fakt. Jednak to nie powód by badania takie odraczać. Niezwykle istotne jest by zarówno ginekolodzy, jak i radiolodzy mieli świadomość problemu i możliwej diagnozy [7]. Obrazowanie metodą ultrasonografii jest nieinwazyjne a zarazem niezwykle pomocne by badać piersi w ciąży oraz podczas laktacji. Wymaga to jednak bardzo dobrej znajomości anatomii i patologii piersi w tych okresach życia kobiety. Bezwzględnymi przesłankami do wykonania badań obrazowych jest wystąpienie objawów, natomiast kobiety z obciążonym wywiadem rodzinnym powinny same zgłaszać się do lekarza celem objęcia należytą opieką. Warto być tego świadomym oraz w zależności od sytuacji uświadamiać innych. Jest to swego rodzaju apel zarówno do kobiet jak również do mężczyzn – dbajcie o kobiety w swojej rodzinie.

 

Pomocna infografika oraz strony internetowe na temat nowotworu piersi

:

Źródło: Ministerstwo Zdrowia

 

https://www.hellozdrowie.pl/wp-content/uploads/2019/10/krotkainstrukcja.pdf?fbclid=IwAR0_pZ4AwjK-O4bcUdccKvf-OzdHYRLcGWZ2X2zPl1EJD81AKnCQYaoslgs

https://zaawansowanyrakpiersi.pl/

https://www.zwrotnikraka.pl/

 

Przypisy

  1. Inaczej antyonkogeny, geny kodujące białka, które za zadanie mają hamowanie procesów wzrostu i różnicowania się komórek oraz utrzymanie stabilności genetycznej komórki. Mutacje w tych genach prowadzą do niekontrolowanej proliferacji (namnażania się) komórek, do rozwoju choroby nowotworowej.

 

Bibliografia

  1. J. Didkowska, U. Wojciechowska, Nowotwory piersi w Polsce i Europie — populacyjny punkt widzenia, NOWOTWORY Journal of Oncology 2013, volume 63, number 2, 111–118.
  2. www.zwrotnikraka.pl/objawy-raka-piersi-sutka/
  3. Redakcja naukowa A. Potrykowska, Z. Strzelecki, J. Szymborski, J. Witkowski, Zachorowalność i umieralność na nowotwory a sytuacja demograficzna Polski, Warszawa 2014.
  4. www.onkologia.org.pl/mammografia/
  5. www.onkologia.org.pl/rak-piersi-kobiet
  6. S. A. Narod, L. Salmena, BRCA1 and BRCA2 mutations and breast cancer, Discov Med 2011 Nov;12(66):445-53.
  7. J. M. Sabate, M. Clotet, S. Torrubia, A. Gomez, R. Guerrero, P. de Las Heras, E. Lerma, Radiologic Evaluation of Breast Disorders Related to Pregnancy and Lactation, RadioGraphics Vol. 27, No. suppl1 Oct 1 2007.
  8. R. Vashi, R. Hooley, R. Butler, J. Geisel, L. Philpotts, Breast Imaging of the Pregnant and Lactating Patient: Physiologic Changes and Common Benign Entities, American Journal of Roentgenology, 2013; Volume 200, Number 2, 329-336. 10.2214/AJR.12.9845
  9. D. T Geddes, Ultrasound imaging of the lactating breast: methodology and application, Int Breastfeed J. 2009; 4: 4.
  10. N. Haliloglu, E. Ustuner, E. Ozkavukcu, Breast Ultrasound during Lactation: Benign and Malignant Lesions, Breast Care 2019;14:30-34.
  11. Prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś, Prof. dr hab. n. med. Maciej Krzakowski, Standardy postępowania w przypadkach choroby nowotworowej u kobiety w ciąży Część III. Rak piersi, rak tarczycy, Varia MedicaTom 1, Nr 1 (2017) #55740, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017; 2 (2): 72–83.
  12. Kakoulidis I, Skagias L, Politi E. Pregnancy associated breast cancer (PABC): aspects in diagnosis. Breast Dis. 2015; 35(3): 157–166, doi: 10.3233/BD-150408, indexed in Pubmed: 26406540.

 

Podziel się: