/

Nettie Stevens poskramiaczka chromosomów płci

admin
admin 26 kw., 4 minut czytania

Autorką tekstu jest dr Krystyna Wasilewska (gościnnie na łamach Genetyki).

 

Obrazek, który widzicie powyżej, to doodle utworzony na 155. rocznicę urodzin Nettie Stevens (https://www.google.com/doodles/nettie-stevens-155th-birthday)

 

W czasach, gdy kobiety nie były mile widziane na uczelniach wyższych, ona z ogromną determinacją zdobywała kolejne tytuły naukowe. Jej fascynacja światem ożywionym i upór w dążeniu do celu doprowadziły do odkrycia, które dziś stanowi fundamentalną wiedzę w dziedzinie genetyki. Poznajcie historię Nettie Stevens i jej wkład w badania nad determinacją płci zależną od chromosomów.

Nettie Maria Stevens urodziła się 7 lipca 1861 roku, niedługo po wybuchu wojny secesyjnej, w Cavendish w północno-wschodnim stanie Vermont. Była córką cieśli, któremu powodziło się na tyle dobrze, że mógł swoim dzieciom zapewnić dostęp do edukacji. W 1880 roku Stevens ukończyła szkołę średnią Westford Academy i rozpoczęła pracę jako nauczycielka. Przez kolejne lata dokształcała się na letnich kursach i odkładała pieniądze, by w końcu, w 1896 roku, rozpocząć naukę na Uniwersytecie Stanforda, raptem jakieś 5000 km od swojego rodzinnego miasta…

Chociaż dziś Stanford znajduje się w czołówce najlepszych uczelni na świecie, za czasów Nettie Stevens był to bardzo młody, zaledwie 5-letni, uniwersytet. Co zatem skłoniło przyszłą badaczkę chromosomów do tak nieoczywistego wyboru? Przyczyn mogło być kilka. Kadra była młoda i pełna zapału, na uczelni panowała swobodna atmosfera, a studenci mogli dowolnie dobierać sobie kursy. Na pewno nie bez znaczenia jest też fakt, że Uniwersytet Stanforda był jednym z tych tańszych i jak na tamte czasy miał dość szeroko zakrojoną kampanię reklamową [1].

W 1899 roku Stevens ukończyła studia licencjackie, a rok później, mając 39 lat, uzyskała stopień magistra. Tym samym zakończyła swoją edukację na Uniwersytecie Stanforda i ponownie przemierzyła całe Stany Zjednoczone, by podjąć studia doktoranckie w Bryn Mawr College w Pensylwanii. Była to jedna z pierwszych uczelni, które nadawały kobietom tytuł doktora. Ponadto, za sprawą Edmunda Wilsona, a następnie Thomasa Morgana, który został jej promotorem, Bryn Mawr College był wówczas wiodącym ośrodkiem naukowym w badaniach nad biologią komórki [1].

W trakcie studiów doktoranckich naukowe zainteresowania Stevens obejmowały m.in. powstawanie komórek rozrodczych i mechanizmy regeneracji u prymitywnych organizmów wielokomórkowych [1]. Za swoją pracę została uhonorowana stypendium Bryn Mawr President’s European Fellowship, dzięki któremu wyjechała na rok do Europy. Badania prowadziła w Stacji Zoologicznej w Neapolu (Stazione Zoologica Anton Dohrn) oraz na Uniwersytecie w Würzburgu, gdzie pracowała z Theodorem Boveri – jednym z twórców późniejszej chromosomowej teorii dziedziczenia potwierdzonej doświadczalnie przez Morgana w 1915 roku [2].

Uzyskanie stopnia doktora w 1903 roku musiało być dla Stevens dość ambiwalentnym przeżyciem. Z jednej strony, zdobywając najwyższy możliwy tytuł naukowy, została oficjalnie naukowcem i stała się częścią intelektualnej elity, natomiast z drugiej strony właściwie z dnia na dzień pozostała bez zajęcia i środków do życia. O finansowanie zwróciła się do Waszyngtońskiego Instytutu im. Carnegiego. Planowała sprawdzić, jak dodatkowy chromosom (ang. accessory chromosome) zaobserwowany przez McClunga ma się do praw dziedziczenia Mendla. Innymi słowy, w przeciwieństwie do Morgana, zakładała, że płeć organizmu jest determinowana przez chromosomy a nie przez środowisko, jak wówczas powszechnie sądzono. Mimo różnicy zdań Morgan poparł jej badania, choć w liście referencyjnym wyraźnie odciął się od jej poglądów [2].

Wniosek rozpatrzono pomyślnie, a Stevens mogła się całkowicie skupić na badaniach. Materiał do badań stanowiły różne owady: termity, świerszcze, karaczany, mszyce oraz chrząszcze. Te ostatnie były reprezentowane przez larwy mącznika młynarka (Tenebrio molitor) i to właśnie u nich Stevens, oprócz dodatkowego chromosomu opisanego przez McClunga, zaobserwowała niewielki chromosom (obecnie znany jako chromosom Y), który występował zarówno w połowie komórek rozrodczych, jak i w komórkach somatycznych u samców [3]. Wyniki opublikowała w pracy Studies in spermatogenesis with especial reference to the “accessory chromosome” w 1905 roku. Podobne obserwacje niemal w tym samym czasie poczynił wspomniany wyżej Wilson. W efekcie zdarza się, że wkład Stevens w odkrycie chromosomów płci jest pomijany (patrz przypis 1).

O kolejnych latach naukowej kariery Nettie Stevens wiadomo niewiele. Jak podaje Encyklopedia Britannica, Stevens kontynuowała badania nad chromosomami u owadów, m.in. u much i komarów. W 1910 roku jako jedna z niewielu kobiet została wpisana do drugiej edycji biograficznego słownika American Men of Science (patrz przypis 2). Do końca życia była związana z Bryn Mawr College, a w uznaniu za osiągnięcia władze uczelni stworzyły dla niej stanowisko profesorskie. Niestety nie zdążyła go objąć, ponieważ wkrótce zmarła na raka piersi [1]. Miała 51 lat. Jej dorobek obejmuje aż 40 publikacji.

Najlepszym podsumowaniem historii Nettie Stevens będą jej własne słowa w odpowiedzi na list od byłego studenta/byłej studentki (patrz przypis 3):

Jak możesz myśleć, że Twoje pytania sprawią mi kłopot? Nigdy tak się nie stanie, dopóki biologia będzie moją pasją; a mam nadzieję, że taką właśnie pozostanie do końca moich dni [1].

 

Obraz zawierający rysunek, stół Opis wygenerowany automatycznie

 

 

Przypisy:

1. O kolejności badań i publikacji, powiązaniach między naukowcami oraz błędnie przypisywanych zasługach bardzo dokładnie pisze Brush [2].

2. W drugiej edycji słownika, oprócz Nettie Stevens, na ponad 5500 naukowców znalazły się 203 kobiety (3,5%) [4]. Słownik współcześnie ukazuje się pod tytułem American Men and Women of Science. Co ciekawe, tytuł tej publikacji zmieniono dopiero w 1971 roku.

3. Niestety autorce artykułu nie udało się dotrzeć do oryginału tego listu, więc płeć tej osoby pozostaje nieznana. Tłumaczenie własne.

 

 

Źródła:

[1] Cross P.C. i Steward J.P., 1993, Nettie Marie Stevens. Turn-of-the-century Stanford Alumna Paved Path for Women in Biology. Sandstone & Tile 17 (1): 3–12. Stanford Historical Society.

[2] Brush S.G., 1978, Nettie M. Stevens and the Discovery of Sex Determination by Chromosomes. Isis 69 (2): 162–172; doi:10.1086/352001.

[3] Stevens, N. M., 1905, Studies in spermatogenesis with especial reference to the “accessory chromosome”. Carnegie Institution of Washington Publication 36: 1–33. http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/s/nms-05-spermatogenesis-1.pdf

[4] Rossiter M. W., 1974, Women Scientists in America before 1920: Career Patterns of over Five Hundred Women Scientists of the Period Reveal That, While Discrimination Was Widespread, Many Women Were Working Hard to Overcome It. American Scientist 62 (3): 312–323.

https://www.britannica.com/biography/Nettie-Stevens

 

Podziel się: