Geny a orientacja – czy płeć ma znaczenie?

Prof. Wojciech Dragan
Prof. Wojciech Dragan 30 sie, 4 minut czytania

Czy wiecie, że zróżnicowanie w zakresie orientacji psychoseksualnej ma częściowo swoją przyczynę w zmienności genetycznej? A czy słyszeliście o tym, że wpływ genów na tę cechę jest zróżnicowany międzypłciowo? Niniejszy tekst odsłoni przed Wami rezultaty najważniejszych badań dotyczących tego fenomenu.

Orientacja psychoseksualna jest terminem odnoszącym się do tego aspektu ludzkiego funkcjonowania, który obejmuje preferencje dotyczące płci partnera seksualnego i romantycznego (z kim chcemy wejść w związek, kogo pożądamy seksualnie), podejmowane zachowania seksualne ukierunkowane na określoną płeć czy kwestie samoidentyfikacji, utożsamienia z określoną grupą (większościową lub mniejszościową). Jak widać, współczesne rozumienie tego, czym jest orientacja psychoseksualna, jest bardzo złożone (patrz przypis 1) i nie sprowadza się jedynie do kwestii kontaktów seksualnych.

Równie złożone są uwarunkowania orientacji. Ostatnich kilkanaście lat badań ukazały wielość możliwych mechanizmów biologicznych kształtujących ten aspekt ludzkiego zachowania – hormonalnych, immunologicznych czy wreszcie – genetycznych. Podstawowym źródłem informacji o wpływie genetycznym na orientację psychoseksualną są badania wykorzystujące metody klasycznej genetyki zachowania – studia rodzinne i badania bliźniąt. Współcześnie, coraz większe znaczenie odgrywają też badania oparte o analizy genomu (np. całogenomowe badania asocjacyjne).

Badania rodzinne mają na celu pokazania podobieństwa w zakresie fenotypu (np. za pomocą analizy korelacji) pomiędzy członkami rodzin. W przypadku orientacji psychoseksualnej tego typu analizy skupiają się na rodzeństwach. Generalny wniosek wypływający z tych badań to taki, że wśród rodzeństwa tej samej płci osób deklarujących się jako homoseksualne mamy wyższy niż w populacji ogólnej odsetek osób należących do którejś z grup mniejszościowych (homoseksualnej czy biseksualnej) [1]. Świadczy to oczywiście o rodzinnym charakterze występowania orientacji mniejszościowych i wskazuje na udział czynnika genetycznego w kształtowaniu się orientacji psychoseksualnej. Z perspektywy tematu tego artykułu znacznie bardziej są interesujące rezultaty dotyczące występowania orientacji nieheteronormatywnych u rodzeństwa przeciwnej płci. W przypadku braci homoseksualnych kobiet ponownie zaobserwowano zwiększony w stosunku do populacji ogólnej odsetek osób z grup mniejszościowych. Co intrygujące, takiej zależności nie stwierdzono w przypadku sióstr homoseksualnych mężczyzn [1]. Jest to pierwsza wskazówka sugerująca istnienie co najmniej w części odrębnych dla płci wpływów genetycznych dla orientacji. Kolejna pochodzi z badań bliźniąt.

Generalną ideą, na której opiera się druga z wymienionych tutaj metod genetyki zachowania, jest porównywanie podobieństwa fenotypowego w parach bliźniąt mono- i dizygotycznych. Dzięki danym uzyskanym od obydwu typów bliźniąt (z których te pierwsze mają w 100% ten sam materiał genetyczny, a drugie – średnio 50%), oraz dzięki analizom opartym o tzw. modelowanie strukturalne, jesteśmy w stanie oszacować jaki wkład mają geny w zmienność określonego zachowania. Ten udział określany jest z wykorzystaniem wskaźnika odziedziczalności. Badania par bliźniąt pochodzących z populacji ogólnej [2, 3] pokazują różny poziom odziedziczalności orientacji dla kobiet i mężczyzn. W przypadku tej pierwszej grupy wynosi ona przeciętnie 20%, w przypadku drugiej z nich dwukrotnie więcej (patrz przypis 2).

Badania wykorzystujące klasyczne metody genetyki zachowania odsłaniają przed nami tylko fragment układanki. Znaczącym uzupełnieniem są rezultaty analiz molekularnych. Jedno z najnowszych i największych dotychczas przedsięwzięć tego typu (ponad 470 tysięcy uczestników) – badanie [5] z wykorzystaniem całogenomowej analizy asocjacji uwidoczniło istnienie odrębnych dla płci markerów genetycznych dla orientacji psychoseksualnej. W grupie kobiet zidentyfikowano polimorfizm rs13135637 położony w obszarze 4p14. W grupie mężczyzn były to dwa markery – rs28371400 położony w 15q21.3 oraz rs34730029 umiejscowiony w 11q12.1. Dla porządku zaznaczmy, że wykazano również związki z dwoma markerami dla całej grupy badanych – można je zatem traktować jako wspólne dla obydwu płci. Były to rs11114975 (lokalizacja 12q21.31), a także rs10261857 (lokalizacja 7q31.2).

Jak pokazuje to krótkie zestawienie, istnienie odrębnych płciowo czynników genetycznych dla orientacji psychoseksualnej wydaje się bardzo prawdopodobne. Oczywiście zaskakiwać może to, że nie są one wprost związane z chromosomami płci. Nie wiemy, dlaczego wskazane w przytaczanym badaniu GWAS markery mają znaczenie dla zróżnicowania w zakresie orientacji u różnych płci. Co więcej, nie wiemy, który z genów położonych w ich pobliżu jest kluczowy dla rozwoju tego aspektu zachowania. Autorzy publikacji opisującej badanie całogenomowe zauważają wprawdzie, że jeden ze wskazanych przez nich dla grupy mężczyzn markerów (rs34730029) leży w pobliżu genów kodujących receptory węchowe, a drugi (rs28371400) w pobliżu genu TCF12 zaangażowanego w procesy różnicowania płci, jednak są to tylko wstępne przypuszczenia. Niewątpliwie wskazanie konkretnych genów pomoże w zidentyfikowaniu mechanizmów odpowiedzialnych za kształtowanie się orientacji psychoseksualnej u różnych płci. Pozwoli to zapewne na odpowiedzenie na pytania o przyczyny odmiennej seksualności kobiet i mężczyzn. To już jednak jest wyzwanie dla kolejnych badań.

Przypisy:
1. Przynajmniej z perspektywy nauk społecznych. W naukach medycznych bardzo często kwestie zróżnicowania w zakresie orientacji sprowadzano do podejmowanych zachowań seksualnych. To się jednak zmienia – coraz częściej w medycznych pracach badawczych, które używają jedynie wskaźnika behawioralnego do podziału badanych osób, stosuje się etykiety odzwierciedlające ten sposób identyfikacji (czyli np. mówi się o mężczyznach podejmujących kontakty płciowe z mężczyznami, zamiast przypisywać im orientację homoseksualną).

2. Odziedziczalność szacowana jest zawsze dla określonej populacji. Z tego względu wyniki uzyskiwane w różnych badaniach mogą się różnić. Używam tutaj określenia „przeciętnie”, uśredniając dane uzyskiwane w różnych populacjach – więcej na ten temat można przeczytać w [4].

 

Źródła:

1. Dawood, K., & Bailey, J. M. (2000). The genetics of human sexual orientation. W: Genetic Influences on Human Fertility and Sexuality (ss. 237-252). Springer, Boston, MA.

2. Långström, N., Rahman, Q., Carlström, E., & Lichtenstein, P. (2010). Genetic and environmental effects on same-sex sexual behavior: A population study of twins in Sweden. Archives of sexual behavior39(1), 75-80.

3. Alanko, K., Santtila, P., Harlaar, N., Witting, K., Varjonen, M., Jern, P., … & Sandnabba, N. K. (2010). Common genetic effects of gender atypical behavior in childhood and sexual orientation in adulthood: A study of Finnish twins. Archives of sexual behavior39(1), 81-92.

4. Dragan, W.Ł. (2020). Genetyczne i epigenetyczne uwarunkowania orientacji seksualnej. W: W.Ł. Dragan, G.Iniewicz (red.), Orientacja seksualna – źródła i konteksty. Warszawa: WN Scholar.

5. Ganna, A., Verweij, K. J., Nivard, M. G., Maier, R., Wedow, R., Busch, A. S., … & Lundström, S. (2019). Large-scale GWAS reveals insights into the genetic architecture of same-sex sexual behavior. Science365(6456), eaat7693.

 

Podziel się: