Aleksander Zawadzki nieznany przyjaciel i mentor Grzegorza Mendla

avatar
Marta Andrzejewska 26 kw., 3 minut czytania

 

O dorobku Grzegorza Mendla uczeni jesteśmy już od początku naszej edukacji z zakresu biologii. Nic dziwnego – Austriak jest uważany za ojca genetyki. Możliwe, że bez jego cierpliwości i pomysłowości czekalibyśmy na odkrycie podstawowych praw rządzących dziedziczeniem jeszcze długie lata. Jednak, czy zakonnik pracował zupełnie sam?

Jak się okazuje – nie. Zakonnik konsultował prowadzone na groszku (Pisum sativa) doświadczenia ze swoim przyjacielem, Aleksandrem Zawadzkim. Kim był ten człowiek, o którym pewnie wszyscy słyszycie właśnie po raz pierwszy?

Aleksander Zawadzki to urodzony w 1798 roku w Bielsku Polak, późniejszy profesor i dziekan na Uniwersytecie Lwowskim. Był 24 lata starszy od Mendla i przebywał w Brnie, czyli tam, gdzie znany powszechnie badacz, przez kilkanaście lat. Od początku chciał być lekarzem i aplikować na studia medyczne, najpierw jednak ukończył Instytut Filozofii na Morawach i pracował jako prywatny nauczyciel. Dzięki zarobionym pieniądzom miał możliwość kontynuowania nauki [1]. Ostatecznie porzucił swoje medyczne plany i został fizykiem, botanikiem i zoologiem, przyczyniając się do stworzenia spisu galicyjskich roślin (Flora der Stadt Lemberg, oder Beschreibung, der um Lemberg wildwachsenden Pflanzen, nach ihrer Bluthezeit geordnet, 1836) [2], flory Lwowa oraz zwierząt kręgowych (Fauna der Galizisch-Bukowinischen Wirbelthiere, 1840) [3]. Mimo ugruntowanej pozycji we Lwowie, podczas Wiosny Ludów musiał opuścić miasto i przeniósł się na Morawy.

Mendel i Zawadzki pracowali jako nauczyciele w tym samym gimnazjum w Brnie. Razem działali w Towarzystwie Nauk Przyrodniczych – Polak wprowadził tam austriackiego zakonnika [4], a sam był sekretarzem towarzystwa. Dzięki zdolnościom matematycznym Zawadzkiego oraz jego analitycznemu myśleniu, a także jego wiedzy na temat roślin, Mendel upewniał się o prawidłowości swoich odkryć i obliczeń prowadzonych na kolejnych pokoleniach groszku. Jak podaje Wacław Szybalski (patrz przypis 1), w Brnie nie było innych możliwości rozwoju naukowych zainteresowań prócz wspomnianych badań Mendla.

Fotografia pochodząca z artykułu W. Szybalskiego „Professor Alexander Zawadzki of Lvov University – Gregor Mendel’s mentor and inspirer”, opublikowanego w Biopolymers and Cell. Numerem 1 oznaczony jest Aleksander Zawadzki, zaś numerem 2 – Grzegorz Mendel.

 

Dzięki członkostwu w Towarzystwie Nauk Przyrodniczych, Mendel miał okazję zaprezentować przed uczonymi swoje badania. Niektórzy recenzenci nie byli im przychylni, jednak sam Zawadzki był pod wrażeniem analitycznego stylu myślenia zakonnika oraz matematycznemu podejściu do zagadnienia [2].

Aleksander Zawadzki zmarł w 1868 roku, kilka miesięcy po niefortunnym upadku i złamaniu nogi [2]. Upamiętniając jego osiągnięcia, jeden z gatunków złocienia został nazwana na jego cześć – Chryzantema Zawadzkiego, złocień Zawadzkiego (Chrysanthemum zawadskii Herbich) [5].

 

Zdjęcie chryzantemy Zawadzkiego. Źródło: https://atlas.roslin.pl/plant/6695

 

W jakim stopniu Zawadzki przyczynił się do powstania praw Mendla? Czy zakonnik sam byłby w stanie dojść do słusznych wniosków oraz je rozpowszechnić? Trudno ocenić. Możliwe, że bez swojego polskiego kompana i mentora – dzisiejszego odpowiednika członka grupy badawczej – nie doszłyby one do skutku, a nauka czekałaby kolejne lata na odkrycie prawa czystości gamet (I prawo Mendla) i prawa niezależnej segregacji cech (II prawo Mendla).

 

Przypisy:

  1. Profesor Wacław Szybalski (1921-2020) to polski naukowiec: biolog, biotechnolog, genetyk. Po raz pierwszy użył wyrażenia „terapia genowa” (1962). Został doktorem honoris causa pięciu polskich uniwersytetów oraz odznaczony Orderem Odrodzenia Polski (2011). W latach 1960-2003 pracował na Uniwersytecie w Wisconsin, skupiając się przede wszystkim na opracowywaniu różnych technik laboratoryjnych, m.in. badania heterodupleksów, wirowania i rozdzielania kwasów nukleinowych czy poszukiwaniu metod efektywnego mapowania i sekwencjonowania dużych genomów.

 

Źródła:

[1] Szybalski, W. (2010). Professor Alexander Zawadzki of Lvov university – Gregor Mendel’s mentor and inspirer. Biopolymers and Cell, 26(2), 83–86. https://doi.org/10.7124/bc.000149

[2] https://polona.pl/item/flora-der-stadt-lemberg-oder-beschreibung-der-um-lemberg-wildwachsenden-pflanzen-nach,MTE3NTI4MzQ3/4/#info:metadata

[3] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4000647

[4] Szybalski, W. (2000). Rewolucja genetyczna na przełomie XX i XXI wieku. Kosmos. Problemy nauk biologicznych, 49(3), 385-393. http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2000/385.pdf

[5] https://atlas.roslin.pl/plant/6695

 

Podziel się: